De Kwalbeek of Kwelbeek is een beekje in het stroomgebied van de rivier de Aa, dat in het verleden nabij Berlicum vanaf de linkerzijde uitmondde in deze rivier. Nu is de monding verlegd naar de Zuid-Willemsvaart. Historische vermeldingen zijn; Beeckgrave (1588), Qualbeek (1847) en Veldgraaf. De beek ontspringt nabij buurtschap Oetelaar (Schijndel) in de broekgronden van de voormalige ‘Bodem van Elde’. Het beekje de Kwalbeek vormde eeuwenlang de grens tussen de voormalige gemeenten Den Dungen en Berlicum.
Kwel is een weinig voorkomend woord in de Brabantse waternamen. Ouder is ‘wellen’ in de zelfde betekenis. Het wordt meestal gebruikt om een toestand aan te duiden waarbij water opwelt of opborrelt uit een berg, door een dijk of uit de grond. In het Middelnederlands ‘qwellen’; opspryngen als water uter erden of uten berghe (1477). Zie ook het artikel onder de naam Wel.
Zo ook in ‘Welschap’ een buurtschap bij Eindhoven Welpschoet (1303, kopie 17e eeuw) en Welpscoet (1303, kopie 18e eeuw). Dialectisch Welsep. Mogelijk een samenstelling met schoot (hoek, uitstekend terrein) en de waternaam *Welp gevormd uit wel (bron) en apa (rivier, stroom).
De Kwalbeek of Kwelbeek op de grens tussen Berlicum en Den Dungen (gemeentekaart 1846)
Geraadpleegde bronnen
- Woordenboek der Nederlandse taal. http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M036009
- Heemkundekring: Glossarium van de historische perceelsnamen in Schijndel (2003).
- J. van der Aa: Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden (1847).
- Bertens en H. van Gestel: Bijdrage tot een landschapsvisie Keerdijk/Dooibroek (2006).
- Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs: Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (2003-2009). http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/kwelder
- G. van Berkel & K. Samplonius: Nederlandse plaatsnamen verklaard (2018) www.etymologiebank.nl/trefwoord/welschap