Gaal

      Geen reacties op Gaal

Gaal is naast Gal, Galle, een oud en voor Brabant zeldzaam toponiem. Het wordt als waternaam Galrijt (Hilvarenbeek) slechts één keer aangetroffen in oude bronnen. Daarnaast nog levend aanwezig in de plaatsnamen; Gaal (Landerd), Middegaal (Meijerijstad) en Galder (Alphen-Chaam). Buiten Noord-Brabant als Galesloot (1380) een voormalig kasteel en ridderhofstad bij Nieuwegein en Wijde- en Nauwe Galle, een rivier in Friesland.

Hoewel de etymologie vaag blijft, is de betekenis wel duidelijk. Het W.N.T. vermeldt galle als ‘een onvruchtbare plaats in een akker of weiland, een natte en modderige plaats’. In het Duits Wassergalle ‘een natte plek in een akker’. Meyier (1920) noemt verder gal voor ‘hei-turf’ ook wel gele-turf genoemd. Brouwer (1958) noemt Gal(le) als Fries voor ‘slijkerig water’. Galle nog de naam voor een vaart tussen Grou en Leeuwarden, voorheen ook als gebiedsaanduiding; Galle-fenne, Galle-griet. Mogelijk verwantschap met Duits dialect; Göle, Gaal, ‘smal water, dalkom waardoor water loopt’. In afgeleide betekenissen is gaal/galle lang gangbaar gebleven als aanduiding voor een ‘gebrekkige plaats, kale plek in weefsels, schurft, huiduitslag’.

(1) Galrijt, Hilvarenbeek.

Galrijt (1808) is de historische vermelding van een bestaand waterloopje in Esbeek (Hilvarenbeek). De afwatering is via de Hoogeindschebeek en het  Spruitenstroompje naar de Reusel (stroomgebied van de Dommel).

Het beekje is vernoemd naar het gebied de Gallen (1531) later vermeld als de Gallen-moerputten (1794). Het is een voormalige heide op de grens van Hilvarenbeek en Mierde, ten zuiden van de Teulderhoeve en De Broekeling. Na ontvening werd deze rijt ontgonnen als weidegebied. Het is nu nog in agrarisch gebruik en onderdeel van Landgoed De Utrecht. In het gebied lagen natte laagtes zoals de Galrijt (ook als Witrijt) en de Duivelsrijt, waaruit later ter ontwatering van het broekveen waterloopjes werden gegraven. Zie voor de etymologie de artikelen over Gaal en Rijt.

Samengesteld uit bronnen van Jan van Helvoirt. Kaart BHIC.

Historische veld- en plaatsnamen

(1) Middegaal, Meijerijstad.

Oudste waarnemingen als Middegael (1387), Opt goet middengael (1393), Middenbroec-Gaal (1534), Middegaal (1698). Samenstelling van ‘in het midden gelegen’ en gael, een toponiem dat door Van Berkel en Samplonius (2018) niet wordt verklaard. Waarschijnlijk duidt de naam op het broekgebied zelf,  laag gelegen in het beekdal van de rivier de Aa. Tevens oude hoeve/kasteelplaats en later gehucht bij Veghel. Op hoge grond tussen de Aa en de Beekgraaf.eene schoone huysinge ofte casteeltje met de neerhuysinge, schure, hoff boomgaard, ackerland, hoy ende weylanden, malkanderen in eenen plack aangelegen, gelegen tot vechel ter plaetse genaemt middegaal’.

Middegaal op zandrug tussen de aa en de Beekgraaf. A. de Geus (1816). Bron: BHIC

(2 Gaal, Landerd.

Oudste waarnemingen Gala (1174, kopie 16e eeuw), Ghale (1348), Gael (1555).

(3) Galder, Alphen-Chaam.

Galre (1299, kopie 16e eeuw),  Galdere (1474), Galder (1838-1857).

Geraadpleegde bronnen

 

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *