De Gender ontspringt op de Hoge Hees tussen de dorpen Eersel en Steensel en mondde tot in het begin van de vorige eeuw nabij de stadskern van Eindhoven uit in de Dommel.

Oorspronkelijk was de Gender een veel grotere rivier. De Gender vormde de benedenloop van zowel de Run als de huidige Gender en de Rundgraaf. In de Middeleeuwen is de Run afgeleid rechtstreeks naar de Dommel, waarschijnlijk om de groeiende stad te behoeden voor wateroverlast. Zowel de Gender als Rundgraaf ontlasten hun water nu rechtstreeks in het Beatrixkanaal.

De oudst bekende schrijfwijze is die Ghenderen (a. 1452) ). In de naam is het Germaanse woord ‘gen’ terug te vinden met een ‘er’ achtervoegsel. Dit komt ook terug in nabij gelegen Gennep dat waarschijnlijk ook een waternaam betreft.

Mogelijk is er sprake van een een Keltisch woord gen/gan in de betekenis van riviermonding of – samenvloeiing.  Het Middelnederlands woordenboek beschrijft gantel/gentel  als  een verbindingspunt, een plaats waar twee dijken (of waterlopen) bijeenkomen.  Een andere betekenis is  ‘het heldere, blinkende of blanke water’. Deze verklaring is hier niet aannemelijk omdat de benedenloop van de Gender  vroeger ook wel Demer werd genoemd (het donkere of zwarte water) naar de kleuring van het veen. De kleurtegenstelling donker-licht komt bij meer riviersamenvloeiingen voor.

De stad Eindhoven is begin 13^e eeuw gesticht op de hoger gelegen gronden tussen de riviertjes Dommel en Gender. Het was in 1232 een kleine omwalde plaats met ca 170 huizen en buiten de stad een motte kasteel. Met het water van de Gender werd de stadsvest gevoed. Waarschijnlijk is de Gender na de grote brand van 1554 door de stad geleid om de stad te voorzien van voldoende bluswater. In 1948 werd begonnen met het overkluizen van de Gender, die toen meer leek op een open riool dan een fraai riviertje. Er zijn moderne plannen om de Gender weer (gedeeltelijk) open te maken.

Kaart van Eindhoven (Eyndhoven). Bron: Jacob van Deventer (1560).

Literatuur

• Nico Arts en Ben van den Broek, de archeologie van het riviertje de Gender in Eindhoven, Jaarboek Eindhoven (2003)
• A. Carnoy: Van Genepiën tot Gent. (1947)
• M. Schönfeld (1955)