Hool

      Geen reacties op Hool

Hool is in eerste instantie een veldnaam, een aanduiding voor een laag gelegen, moerassig gebied, meestal op de overgang van de hoog naar laag. Naast hool ook heul, hel, hol en heul. In West-Nederland overheersen de hol- en heulnamen zoals in; Botshol, Schiphol en Kwintsheul. Niet al deze namen hebben echter een vergelijkbare etymologie.

Van Berkel & Samplonius (2018) verwijzen voor hool naar ‘laag, diep gelegen, uitholling in het landschap’. Etymologisch ontstaan uit Germaans *agwjô- en nauw verwant met; oel, aal, ooi. Er zijn in Noord-Brabant vele historische attestaties, waarvan enkelen ook modern nog in straatnamen of gehuchtnamen bewaard zijn gebleven.

In de oudste attestaties blijkt het altijd te gaan over grotere, niet ontgonnen broekgebieden, groes, moerputten of graslanden overgebleven na turfwinning. In samenstellingen wordt hool aangetroffen met; rijt, meer, ven of del, woorden die allen natte laagtes aanduiden. Ook vaak aangetroffen in beekdalen. In combinaties voorafgegaan door vos (zegge) of mug eveneens naar de natte gesteldheid van de grond. Nabij Boekel als wijstgrond Dooleggen ‘naar de puntige vorm van het gebied’.

Naar Schönfeld (1943) kan hool ook worden aangetroffen in de betekenis van ‘perceelscheiding- of afwateringsloot’. In het mnl. kon hool/heul de betekenis hebben van ‘een houten of stenen boogbrug over een sloot of andere waterleiding, afsluitbare opening in een dijk om twee wateren te verbinden’. In deze laatste betekenis komt heul ook voor als naam van twee weteringen met de naam Heul in de polders aan Brabantse kant van de Maas bij Waalwijk. De waternaam is hier afgeleid van twee spuisluizen in de winterdijk van Baardwijk. Dat de betekenis van heul voor duiker ook in Brabant (Hilvarenbeek) in gebruik was blijkt uit onderstaande verslag;

In 1837 wordt de ‘Publieke Weg of Baan’ van de Houtakker naar Hilvarenbeek ‘door het water uit de heide tot een diepe laagte weg wordt gespoeld’ en zij moeten een goede ‘beer of heul’ aanleggen tot lozing van het water naar de rivier. (Notulenboeken 1677; 28 februari 1838).

De naam van het oude buurtschap Heult (Boxtel) kan afgeleid zijn van beide betekenissen; de oude hooibrug over de Dommel, de Hoolvennen of de lage gronden langs de rivier (Van Berkel & Samplonius, 2018). Waarschijnlijk is de naam van het buurtschap ouder dan de brug omdat ter plaatse ook het toponiem Waaistap ‘doorwaadbare plaats’ wordt aangetroffen.

Rivierbeschrijvingen

Als riviernaam in Noord-Brabant historisch alleen als Hool-Aa voor de huidige Reusel (Oisterwijk). Zie ook de waternaam Ulp (Empel).

Minuutplan Hooge en Lage Mierde Sectie E Blad (1832). Bron BHIC.

Historische veldnamen met Hool

  • Neep Hool (Sint-Oedenrode) Een beemd langs de rivier de Dommel wordt ook wel Neep Hool of Nepele genoemd (1434).
  • Hoel, Hoel (Asten) Vermeld als drijfwech door die Hool (1437). 
  • Hool (Bladel) .. een stuck groese genaemt de Eersel met het hool daer aen gelegen en ten noorden de Beemden.. (1744). 
  • Heulmeer (Rucphen) Huelmere (1289), Hoolmaer (1357) met bestaand gehucht Heul.
  • Hoelrijt (Wouw) Opte hoelrijt (1509), de Holrijte (1642), Holriet (1642) streeknaam en percelen ten oosten van Wouw. 
  • Hoolrijt (Haghorst) Veldnaam in de gemeint van Haghorst en Hilvarenbeek, tussen Driehuizen en het Wilhelminakanaal. ..de verdere gemeyne heide tot aan de Hoolreijt tussen de Haghorst tot aan de palen .. (1796).
  • Eekhool (Hooge Mierde) De Oude Eekhool. Gebied met goorgronden langs de rivier de Reusel. Ook als straatnaam. In dit geval is het een moerasgebied beplant met eek ‘eikenhakhout’ of naar de zure gesteldheid van de bodem. 
  • Hool-Delleke (Odiliapeel) Een voormalige laagte in de Peelsche Heide, nu gelegen tussen de Koolmeesstraat en Zwaluwstraat.
  • Hoolvenne (Leende, Vessem. Eersel en Oerle) diverse locaties.
  • Vossenhoul Als Vossenhoul in; Best, Esbeek, Vessem en Middelbeers, waarbij  de betekenis van vos niet het dier betreft maar ‘zeggegras’. 
  • Muggenhoul Als Muggenhoul in; Bergeijk, Bladel en Zeelst, waarbij mug wijst op de moerassige bodemgesteldheid die zeer geschikt is voor muggen. 
  • Hoolstraat en Hoolvennen (Sint-Michielsgestel) uit de Hoolvennen werd turf gewonnen. De naam Hoolvennen komt al voor in 1381 bij de uitgifte van de gemeint de Thederheide.
  • Heult (Boxtel)  Heult is een oud buurtschap aan de Dommel te Boxtel
  • Overig Hool/houl/heul/hol komt verder als gebiedsnaam ook voor in; Lierop, Nuenen, Laarbeek, Eindhoven, Gerwen, Bergeijk, Oostelbeers, Oerle, Leende, Eersel, Zeelst.

Geraadpleegde bronnen

 

   

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *