Het woord houwer is bekend uit de kuststreek van Vlaanderen tot Friesland. In (West)Brabant werd het gebruikt voor een waterreservoir, spuikom of vankput, met verschillende functies; het laten draaien van een (getijde)molen, het bevaarbaar maken van turfvaarten, het spoelen (of schuren) van een zeehaven. In Friesland mogelijk in de plaatsnaam Houwerzijl als spuikom voor een uitwateringsluis (zijl).

Houwers bij een getijdenmolen

Getijdenmolens kwamen op meerdere plaatsen in Nederland en daarbuiten voor; Gouda, Arnemuiden, Culemborg, Vreeswijk, Delfshaven, Schiedam, Brielle, Geervliet, Zierikzee, Tholen, Bergen op Zoom, Reimerswaal, Goes, Biezelinge, Veere, Middelburg, Vlissingen, Biervliet en Sas van Gent. Bij een getijdenmolen wordt het water bij vloed in een reservoir (houwer) ingelaten en bij het keren van het tij achter een sluisdeur geschut. Bij eb wordt het benut voor een laten draaien van een molenrad. De getijdenmolens waren bijna zonder uitzondering korenmolens. Ze konden twee keer per dag telkens 2,5 uur draaien.

De houwers lagen vaak naast of binnen de stadswallen. Zo had Goes een houwer binnen de stadswallen met een wateroppervlak van bijna 4 ha. In Vlissingen en Bergen op Zoom zijn de houwers bestaand gebleven. Naast waterkracht hadden de houwers ook (of zelfs in eerste instantie) een functie als spuibassin om een haven te spoelen. Dit spoelen en reinigen van de haven was van levensbelang. Men heeft dus de ten behoeve van de haven aangelegde kostbare houwer mede productief gemaakt voor een molen. Lang niet alle houwers hadden dan ook een molen. De getijdenmolen van Zierikzee dateert al van voor 1220, de molen in Goes van voor 1399, die van Bergen op Zoom is aangelegd in 1499.

De watermolen van bergen op Zoom gezien vanuit het westen. Houtgravure door J.C. Greive, 1861

Houwers bij turfvaarten

Nabij Wouw twee vennen; Grooten Houwer (16^e eeuw) en Clijnen Houwer (1651). Volgen Van Loon (1965) hebben deze houwers gediend als reservoir om turfvaarten van water te voorzien of door te spoelen “om daermede te vletten hunne torffschuyete (1632)”

Geraadpleegde bronnen

• Zandstra: De getijdenmolen. In de Utskoat, Stichting De Fryske Mole: (1978)
• Henk Buijks: De getijdenmolen van Bergen op Zoom (2009). https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/getijdenmolen
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Getijdenmolen
• D. Vanwesenbeeck: De watermolen te bergen op Zoom. Geschiedkundige Kring Stad en Land van Bergen op Zoom (2009).
• B. van Loon: Water en waternamen in Noord-Brabants Zuidwesthoek (1965).