In de omgeving van Tilburg werden in de 19e eeuw vele waterlopen gebruikt voor de afvoer van afvalwater van textielfabrieken. Deze waterlopen werden blauwsloten of blauwlopen genoemd omdat er gekleurd afvalwater uit de ververijen op werd geloosd. De sloten konden alle kleuren van de regenboog vertonen, maar de kleur was overwegend blauw (vanwege de blauwe kleurstof indigo). Blauwloop betreft hier geen ‘eigennaam’ maar een algemene aanduiding voor een open riool.

‘In het algemeen bevatten deze waterloopen een slijmachtige, zwarte vloeistof, die soms zelfs zoo verdikt is, dat een daarop geworpen steen slechts zeer langzaam zinkt en die vooral in de zomer een ondragelijken stank verspreidt’  zo noteerde ingenieur J. Havelaar begin 20e eeuw in zijn rapportage aan het gemeentebestuur. Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw liep het rioolwater via deze open verbindingen vanuit de stad naar de riviertjes Donge, Nieuwe Leij en Zandleij. Met de opkomst van waterzuivering is de naam blauwsloot aan het eind 20^e eeuw ook vanzelf weer verdwenen.

Plaatsbeschrijvingen voor blauwsloot/blauwloop

De huidige Kraanvenseloop werd blauwloop omdat deze het rioolwater van Loon op Zand ontving. De aanliggende straat heet nu nog steeds Blauwloop. Ook de waterloop ‘t Moaske in Goirle werd ooit aangeduid als blauwsloot. Het Maoske was een natuurlijke waterloop die ontsprong in het gebied De Hellen en verder vanaf Abcoven parallel aan van Heasterechtstraat en de Dorpstraat naar de Nieuwe Leij stroomde.  In de jaren ‘30 werd er een spinnerij aangesloten op het Maoske. Een van de bekendst en laatst overgebleven blauwsloten in Tilburg was de zogenaamde Oude Leij. In de volksmond stond dit riviertje ook bekend als de ‘Vuile Leij’ omdat verschillende fabrieken er hun afvalwater op loosden.

Van blauwsloten naar de eerste zuivering van Nederland.

De stad Tilburg begon vanaf 1870 met het aanleggen van riolering om het afvalwater af te voeren. Al eerder hadden particulieren zelf maatregelen genomen om hun afvalwater af te voeren naar een van de waterlopen. Hoe meer de industrie groeide, hoe meer water er moest worden afgevoerd. In 1885 nam de Tilburgse gemeenteraad al het besluit om het fabriekswater in de openbare waterleidingen te zuiveren. Hiermee reageerde de gemeente op het oordeel van een in 1884 ingestelde provinciale commissie, dat de gemeente niet het recht had om het vuile fabriekswater via de Leij af te voer naar anderen. Destijds was dit een unieke en  opmerkelijke juridische uitspraak. Het probleem met de volksgezondheid nam steeds grotere vormen aan en de maatregelen die de stad Tilburg nam waren steeds onvoldoende.

Met name de gemeente Oisterwijk protesteerde hevig tegen de praktijk en startte eind 19e eeuw een rechtszaak tegen Tilburg. Om het probleem te verzachten richtte Tilburg in 1903 een vloeiveld in ten westen van de stad op een complex woeste gronden dat De Witsie heette. Ook werd er in 1904 van rijkswege gestart met een proef met biologische zuivering in een septictanks. In 1937 werd door de gemeente een zuiveringsinstallatie aan de Hoevensekanaaldijk in gebruik genomen, een unicum in den lande en zelfs in Europa.

De textielfabrieken aan de Goirkestraat loosden echter nog steeds ongezuiverd op de Zandleij. Om problemen met de gemeente Udenhout te voorkomen werden ook ten noorden van Tilburg een aantal vloeivelden aangelegd, die bij elkaar 140 ha besloegen. De aanleg duurde van 1919 tot 1929. Deze vloeivelden hebben gefunctioneerd tot 1972, waarna een nieuwe rioolwaterzuiveringsinstallatie de taak van de oude vloeivelden overnam. Dit was een direct gevolg van de Wet Verontreiniging Oppervlaktewater uit 1970. die de gemeente verplichtte het probleem nu echt aan te gaan pakken. In 1995 werden de twee rioolwaterzuiveringen overgenomen door waterschap De Dommel en in 2005 samengevoegd tot één locatie in Tilburg-Noord.

Aanleg van een bevloeiings- en drainageveld voor rioolwater in Tilburg.
Bron: Reproductie uit Brabantse Illustratie (Tilburg, 1927). Geraadpleegd via: www.regionaalarchieftilburg.nl

Geraadpleegde bronnen

• R. van Putten: Waterlopen in Tilburg (2013).
• Ton Thelen: Blauwsloten en riolen, in de Tilburgse Historische Reeks (1997).
• H. van Doremalen: Blauwsloten en riolen. Een milieu-historische studie over Tilburg en zijn rioolstelsel. Tilburgse Historische Reeks, deel 2 (1993).
• H. van Doremalen: Historische ontwikkeling van de afvalwaterzuivering in Moerenburg (2006).