Zie voor een algemene beschrijving van de waternaam loop bij het artikel Loop.
Geijse is een weinig voorkomende waternaam. Er zijn vooral historische waarnemingen aangetroffen in Vlaanderen en verder verspreid over geheel Noordwest-Europa. De waternaam is historisch slechts één keer aangetroffen in Noord-Brabant (Bladel) voor de bovenloop van de Beerze. De waternaam is in verband te brengen met het IJslandse/Oudnoorse woord voor Geiser.
Philippa (2003-2009) noemt voor het IJslands/Oudnoors geysa in de betekenissen ‘spuiten’ en ‘doen stromen’. De eerste beschrijvingen van deze warmwaterbronnen dateren al uit de 13e eeuw, maar het woord kent mogelijk al een veel ouder verwantschap met andere Europese taalgebieden via het Proto-Germaans *geus in de betekenis van ‘uitstromen’. Mogelijk van dezelfde wortel als de werkwoorden ‘gieten’ en ‘gutsen’. Zeker in de middeleeuwen werd het een veel toegepast woord voor (geneeskrachtige) bron.
“In 1656 bezoekt de Amsterdamse dichter Joannes Six van Chandelier de bronnen van Spa en nuttigt daar een “halve drank des geisers”, een halve beker geneeskrachtig water uit de bron.”
Kempenaars (2015) noemt voor Vlaanderen o.a. de waternaam Gaas bij Tienen (ouder is Geyse, 1637). Deze naam is vergelijkbaar met Gaasbeek bij Lennik, de Gaesbeke in Moeskroen en nogmaals een Gaas (ouder is Ghyse, 1593) bij Sint Agatha Rode. Gysseling gaat voor de etymologie uit van de Indo-Europese wortel *jes- met de betekenis ‘opborrelen, schuimen’. In de oudste vormen komt echter overal de g- als beginklank voor.
Kempenaars vergelijkt Gaas daarom met de Duitse riviernaam Geisa en samenstellingen als Geisaha en Geis-Bach (Greule). Hij verbindt de naam met de Indo-Europese wortel *ghei- in de betekenis van ‘levendig bewegen’. Carnoy (1925) noemt ook nog de rivier Gileppe bij Luik. (Geislapia, 915), Gisbecca (1143) waarbij hij meer uitgaat van de betekenis ‘schuimend, gistend’. Tot slot nog een enkele Nederlandse waarneming door Wijnen (1940) en Van Berkel & K. Samplonius (2018). Men noemt de Noord-Hollandse plaatsnaam Jisp (ouder is Gyspe (1344) Jhisp (1505) en Gijssp (1561) die ook de uitleg van Carnoy (1925) volgen.
De huidige Aa of Goorloop (Groote Beerze) wordt op de kaart van Verhees Geijseloop genoemd.
Rivierbeschrijvingen
Geijse Loop (Bladel)
De Geijse Loop is een (historische) naam voor de huidige Goorloop. Het beekje ontspringt op de grens van België nabij het gehucht Witreit en vormt nabij Hapert en Bladel na samenvloeiing met het Dalems Stroompje de oorsprong van de rivier Beerze. De naam Geijseloop is door Welvaarts in 1890 opgetekend, waarschijnlijk naar bronnen in oudere geschriften uit het archief van de Abdij van Postel.
Historische veldnamen
Geen waarnemingen.
Geraadpleegde bronnen
- Kempeneers: Hydronymie van het Dijle- en Netebekken. Leuven (1982).
- Kempeneers: https://kempeneers.org/2015/05/13/tiense-sprokkel-359-gaas/
- Kempeneers, K. Leenders, V. Mennen, B. Vannieuwenhuyze, 2016. De Vlaamse waternamen, verklarend en geïllustreerd woordenboek. Deel 1 en 2. Uitgeverij Peeters, Leuven.
- A. Weijnen: Nieuw Vennep, Jisp en Ilperdam. Onze Taaltuin. Jaargang 8 (1939-1940).
- Carnoy: De Plaatsnamen van de Brusselsche Omgeving. Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (1925).
- Ignatius Welvaarts: Prior, Bibliothecaris en Archivaris der Abdij Postel-Molle, Geschiedenis van Bladel en Netersel naar de archieven van Postels abdij, Eindhoven, Brabant boeken (1890)
- Pokorny, J., Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. http://indo-european.info/pokorny-etymological-dictionary/index.htm
- Philippa (2003-2009) http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/geiser
- van Berkel & K. Samplonius: Nederlandse plaatsnamen verklaard (2018). http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/jisp
- Hendrik Verhees: Kaart Figuratief van het grootste gedeelte van Bataasch Braband, bevattende de Meyerye van ’s Bosch, bestaande in de vier kwartieren, enz. (1794)