Rips

      2 reacties op Rips

De Rips is een beek afkomstig uit de Peel ten oosten van Gemert. Het riviertje stroomt via het kasteel van Gemert naar de Snelle loop (stroomgebied van de rivier Aa). Een noordelijk aftakking loopt via de Molenbroekse Loop naar de Snelle Loop.

Volgens Otten (1998) kende Gemert een aantal eeuwen lang twee verschillende takken die van elkaar worden onderscheiden door de namen Haageik-Rips en Kasteel-Rips. In de Middeleeuwen hadden deze twee takken nog verschillende namen. De Haageik-Rips in 1326 als Roispe vermeld, werd vanouds aangeduid met de naam De Rips, veelal geschreven werd als Roespe. De Kasteel-Rips heeft vanouds als naam De Beek. Als oudste vermelding wordt De Beek in 1326 Ghere Beek genoemd. In de loop van de 17de eeuw kreeg deze waterloop ook de naam De Rips.

In de schepenprotocollen van Gemert komt de naam vanaf begin 14e eeuw voor als; Roispe, Rops, Rups, Roespecker, Rosps, Roesp, Rospe, Ruespe, Ruesp. Etymologen zijn het er over eens dat de naam oorspronkelijk een samenstelling is van rausa + apa. Daarbij zou het eerste woorddeel zijn afgeleid van de kleur roest, waarbij de rode kleur kenmerkend is voor de beken die hun water ontvangen uit de wijstgronden langs de Peelrandbreuk. Zie voor een uitgebreide beschrijving van apa namen onder Aa en Keersop. Knippenberg (1956) noemt voor De Rips ook de mogelijkheid van ‘rietbeek’ en daarmee synoniem voor Rosep.

Situering van Gemert aan de Rips

Rivierbeschrijvingen

Waarschijnlijk was voor ontginning van de Peel de watervoerendheid van het riviertje veel groter dan nu. In ieder geval genoeg om de gracht van het mottekasteel te vullen waar omheen het dorp Gemert is gesticht en om 2 kleine watermolens aan te kunnen drijven.

Watermolen op de Rips (Gemert)

Bodemonderzoek heeft aangetoond is dat al in 1210 sprake was van een watermolen op de Rips. Deze is gesticht door de toenmalige vrijheren van Gemert en was tot 1590 in gebruik. De oudste schriftelijke vermelding dateert van 1326. De waternaam Ruespe wordt  voor het eerst vermeld in in een oorkonde van 1407; ‘neven dat Groet Molenbroec ende nuen die Yloet ende beneven die Watermolen ghelyc als die palen staen ende alsoe voert beneven den Molenwiel ende beneven die Ruespe totter straten toe daer die wriifmolen steet’.

Op 4 maart 1517 wordt ten overstaan van de Gemertse schepenbank ‘huys en hof den Domhof’ verkocht aan zekere Jan Claessen. De situering van dit onroerend goed luidt dan: ‘gelegen bii den water’ molen langs beneven die Royspe met een sijde, den wegh die men veert ende gheet ter watermolen met een eqnde, ende den molenwiel met den anderen eynde’.

Van Wetten (2004) noemt nog een tweede watermolen op de Rips (in het Liesveld, aan de rechteroever van de rivier Aa) in Boerdonk (nu gemeente Erp). Er is slechts één vermeldingen van deze molen uit 1691 bekend. Vermoedelijk is bij de bouw van de landweer (op de grens van de gemeenten Gemert en Beek en Donk) de monding van de Rips verplaatst van de Aa naar de  huidige Snelle Loop (vml. Kleine Walgraaf). Op de kaart van Verhees is deze aangegeven als Waterloop Van Gemert.

Watermolen op de Rips (bij Liesveld) voor de samenvloeiing met de Aa bij Boerdonk. Op de kaart rest vermoedelijk nog slechts de molenvijver (Vloed). Het riviertje zelf is verlegd in noordelijke richting. Bron: H. Verhees (1806).

Historische veldnamen met Rips

Het nabij gelegen peeldorp De Rips is niet vernoemd naar het riviertje met de zelfde naam. In 1920 werd het dorp volgens een plan van de Heidemij gesticht voor boeren en de arbeiders in de omgeving. De eerste ontginningsboerderij kreeg in 1875 al de naam De Rips. Toen in 1883 dit voormalige Helmondse peelgebied werd aangeboden, werd ook daarvoor ook de naam De Rips gebruikt. Later is in dit gebied het peeldorp De Rips ontstaan.

De naam is afkomstig van een oude grenspaal die het enige kenmerkende object vormde in het uitgestrekte heidegebied. De oudste vermelding is ‘Ripsen Pael’ (1544) en aangegeven op de kaart van Matthijs van der Laeck (1669). De naam Rips is mogelijk afgeleid van de betekenis struikgewas. In de 15e eeuw betekende rispe ’takken, takwerk, struikgewas, struiken’. Dit woord is waarschijnlijk verwant aan de Oudhoogduitse (voor 1100) vorm rispahi, hrispahi ‘bussel, bundel, struikgewas’ (J. v.d. Velden, 2012).

Geraadpleegde bronnen

   

2 opmerkingen over “Rips”

  1. Jan Timmers

    Over het riviertje de Rips in Gemert is meer gepubliceerd dan hier is aangegeven. Kijk bijvoorbeeld op: https://www.heemkundekringgemert.nl/gemerts-heem/2008/2008-01/gh-2008-01-de-rips-en-de-beek-2/. Het betreft een artikel in Gemerts Heem waarin duidelijk wordt hoe het komt dat er twee riviertjes De Rips zijn. Wellicht kan dat leiden tot een aanpassing.
    Bovendien is het peeldorp De Rips beslist niet vernoemd naar dat riviertje in Gemert. Wel is er daar een oude naam Rips, zoals bijvoorbeeld ook in Someren.

    Antwoord ↓

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *