Naast spring komen in Noord-Brabant ook de volgende vormen voor; spreng, sprenk, sprong en sprang. Allen in de betekenis van een brongebied waar kwel optreedt. Afkomstig van het werkwoord springen, sprengen, uit < Germ. sprangô.

Als hydroniem is het in Noord-Brabant zeldzaam. Springelbeek (bij Oploo) is de enige historische waarneming. In West-Brabant historisch ook nog die Sp(r)anghe (a. 1290), een water bij Bergen op Zoom (onzeker). Verder in diverse toponiemen en de plaatsnaam Sprang. In Noord-Limburg nabij Blerick de Springbeek op de rand van het Maasdal. Bij Venlo de Sprangbeek. In Vlaanderen eveneens Springbeek (bij Kessenich) en Springelbeek (bij Linden). In de Vlaamse Kempen historisch bijvoegelijk  ‘opte sprinkende Wampe’ (Cijnsboek Arendonk, 1368, in Van Gorp, 1936). Het werkwoord ‘wamen’ mogelijk in de zelfde betekenis als ‘ontspringen’.  In de riviernaam Wamp,  een combinatie van wam+epe). Zie ook Wambergsebeek.

In Gelderland zijn ‘sprengebeken‘ een soortnaam geworden voor vele gegraven beken, die grondwater aanboren in de hoge zandkoppen van de Veluwe. Meer oostelijk (in Overijssel) is naast spreng ook spring gangbaar. In Brabant en Limburg komen eveneens beide vormen voor met rondom de Peel. Ook hier wordt spreng gebruikt voor het verschijnsel van natuurlijk uittredend grondwater. Dit verschijnsel is het sterkst op de randen van de Peel, waar het grondwater aan de bovenzijde van de breukranden stagneert en er sterke kwelzones ontstaan. Het verschijnsel van uittredend grondwater noemt men in het noordelijk Peelgebied (grofweg tussen Oss, Uden en Gemert) meestal wijst. Meer zuidelijk heet dit verschijnsel; spreng (sprenk, sprong of sprink). In de Belgische Kempen is spring zelfs een algemeen woord voor een zompige plaats waar water opwelt.

In de provincie Zeeland is sprink (naast sprank) een algemene aanduiding voor kleine watergang. Sprank komt historisch ook voor in West-Brabant (bij Rozendaal) als wisselvorm van spreng (Schönfeld, 1955).

Zijn spreng en spring als waternaam in de moderne taal niet meer actief, woorden als ontspringen, sprenkelen en oorsprong herinneren nog aan de oorspronkelijk betekenis. Het aardkundig verschijnsel spreng is door verdroging van de Brabantse bodem nu zéér zeldzaam geworden.

Rivierbeschrijvingen

(1) Springelbeek (Springelgraaf)

Springelbeek is een historische naam (1652) voor de bron van de huidige Oploosche Molenbeek. De afwatering op de Maas vond plaats via de Oeffeltse Raam bij Oeffelt (nu via de Lage Raam bij Grave). De Springelbeek is bekend van kaarten met daarop de limietscheidingen in de Peel, Pael op Springelbeeck, waaronder de figuratieve kaart van Venray (1652) van cartograaf Jacques Mulier.

Waar de Springelbeek vanuit de Vredepeel Brabant binnenstroomt, werd in 1716 een baken geplaatst als grens tussen Brabantia en Gelria. Deze paal kreeg de naam ‘Springenpaal’. De Springelbeek of Springelgraaf was een gegraven beek met veel bochten om dit veengebied te ontwateren voor boerenturfwinning.

De Springelbeek stroomt nu vanuit de Vredepeel vanuit Limburg Brabant binnen. Volgens Koers (2008) was de de Springelbeek of Springelgraaf een gegraven beek met veel bochten om het veengebied te ontwateren voor boeren-turfwinning. De beek voedt nu nog een onderslag watermolen in Oploo, den Olliemeulen uit 1725.

link naar de grote kaart voor het Peelgebied (1664)

Figuratieve kaart van Venray uit 1652 van de cartograaf Jacques Mulier

Historische veldnamen

(1) Sprinck (Gele Sprinck, Geelle Spronck))

Historische vermeldingen uit de omgeving Bakel/Deurne aan de Peelrandbreuk; ‘ontrent sekere plaetse genoempt die Geelle Spronck geenclaveert ende veere geleegen in de voorschreve gemeente van Doerne’ (1654). Zo ook  ‘gaende dicht aen de loop op het Goor genaempt, veere op d’ander sijde vande voorschreve Geele Sprinck tegens die seijde van Baeckel (1654). Zo ook; een stuk erf op het Goer aen den Sprinck (1691).

(2) Sprenk (Mortel)

Het gebied De Sprenk, eveneens gelegen aan de Peelrandbreuk vormt het brongebied van het riviertje De Rips.

(3) Spreng (Bakel)

Gebiedje de Sprèng tussen Esp en Geneneind (Bakel).

(4) Sprang (Rozendaal)

Als toponiem; int Sprang (1783) ook int Sprengh (1674).

(5) Sprang (Waalwijk)

De plaatsnaam Sprang (Spranc, 1331) wordt door G. van Berkel & K. Samplonius (2018) als waternaam verklaard.

(6) Sprenkeleind (Diessen)

Toponiem aan de westrand van de Centrale Slenk, aan de Feldbissbreuk, in het beekdal van de Reusel bij Baarschot (Diessen).

(7) Sprong (Rijkevoort)

Naam van een voormalig buurtschap aan de westoever van de Oeffeltse Raam, oostelijk van Rijkevoort.

Geraadpleegde bronnen