Spruit is naast spriet (1433) een weinig voorkomende waternaam in de betekenis van kleine waterloop. In Nederland in de omgeving Leiden, Haarlem en Warmond Sprietlaak (1433) vooral in (voormalige) veengebieden. Aan de duinrand bij Heemstede als vml. landgoed; Spruyt en Bosch (17e eeuw). Ook Spruit als kanaal in de Amsterdamse Waterleidingduinen (1863). In Noord-Brabant zijn twee voorbeelden; Spruitenstroompje (Hilvarenbeek) en Spruitendonkloop (Wouw).
De etymologie in diverse betekenissen als; te voorschijn komen, uitlopen of loten vormen. Van een water; ontspringen, opwellen, als klein water voortkomend uit een bron of zijtak van een grotere waterloop. Afkomstig van Mnl. spruten, spruyte, spruten (1285), Eng. Sprout, Oudengels sprutan. Hoger verwant met de ww sprenkelen, sproeien en spuiten. Vaker dan als eigennaam wordt spruit gebruikt als algemene aanduiding, zoals dat ook voor het woord rivier altijd het geval is.
… ook met de Berkel is nog geen verbinding aangegeven. De noordelijke spruit bij Markelo werd later ook met de Regge in verbinding gebracht ... (Doornink, 1934).
… het afkomende water (van den Rijn) zocht voortaan den uitweg naar zee, dien het bij Katwijk niet meer vond, over de lage landen langs den rechteroever in noordelijke richting, en splitste zich in die vele sprieten en tochten, die de Leidsche en Haarlemsche meren vulden en uitbreidden … (Teixeira de Mattos, 1906).
Spriet op de kaart van de Kagerplassen uit 1617. Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Kagerplassen
De Oudhollandse waternaam ‘spruit’ werd in de 17e eeuw door Nederlanders geïntroduceerd in Zuid-Afrika en kon daar uitgroeien tot de meest algemene naam voor beekjes die vanuit vele fonteinen (bronnen) de grotere rivieren voeden. Omdat hier de oorspronkelijke waternamen door het Nederlands werden verdrongen, kon spruit hier –anders dan in Nederland zelf- tot een soortnaam uitgroeien.
“ … alzoo de gronden overal van droogte op het land van den anderen geweken zijn, en veel spruitjens van rivierkens heel droog bevinden … (V. Riebeeck, 1652).
“ … midden door het dorp liep een spruit (beek), die wanneer het regende vol water was. De dammen in de spruit spoelden dan geheel of gedeeltelijk weg, waardoor het dikwijls onmogelijk werd anders dan te paard of in een wagen van de ene zijde naar de andere zijde der straat e komen. De nabij het dorp ontspringende fontein (bron), die deze spruit het aanzien gaf, is de peetmoeder van het dorp (Bloemfontein) geweest .. (Muller, 1907).
Omgeving Bloemfontein omstreeks 1900. Bron: https://streamsandforests.files.wordpress.com/2010/01/sannas-post-map.jpg
Plaatsbeschrijvingen:
(1) Spruitenstroompje (Hilvarenbeek)
Beek ten noorden van Hilvarenbeek, ontvangt water uit de Roodloop en de Hoogeindsebeek. Ten oosten van Biest-Houtakker gaat de beek onder het Wilhelminakanaal door en mondt uit in de Reusel.
Spruitenstroompje. Bron: Waterstaatskaart Breda 2 (1876)
(2) Spruitendonkse Beek (Wouw)
De Spruitendonkse Beek ontspringt in het gebied ten zuidwesten van Roosendaal en ten zuidoosten van Wouw, nabij het gehucht Spruitendonk. Ook in de schrijfwijze Spuitendonk. De beek is ook bekend onder de namen Lovoorsche Beek en Hainksche Beek. De Beek vormt samen met de Rissebeek de Enge Beek, die bij Roosendaal uitstroomt in de Roosendaalse Vliet.
Spruitendonkse Beek. Bron: Waterstaatskaart Bergen op Zoom 2 (1875)
Historische veldnamen
Geen waarnemingen
Geraadpleegde bronnen:
- Thiadens: De werking van veenbulten in een gebied ten NO-Oosten van Strijbeek, in Brieven van Paulus, tweemaandelijks periodiek van de heemkundekring ‘Paulus van Daesdonck’. Jaargang 7, nr. 37 (1982).
- Muller: Oude tijden in den Oranje-Vrijstaat. Leiden (1907).
- L. Terwen: Etymologisch woordenboek de Nederduitse taal. Gouda (1844).
- Schönfeld: Nederlandse waternamen. Amsterdam (1955).
- Kempeneers, K. Leenders, V. Mennen, L Van Durme: De Vlaamse waternamen Deel 2. Leuven (2018).
- L. Wieberdink: Historische Atlas Noord-Brabant. Den Ilp (1989).
- B. van Loon: Water en waternamen in Noord-Brabants Zuidwesthoek. Leuven (1965).
- J Doornink: Uit de geschiedenis van de Schipbeek. Deventer (1934).
- F. Teixeira de Mattos, De waterkeringen waterschappen en polders van Zuid-Holland. Deel 1. ’s-Gravenhage (1906).
https://streamsandforests.files.wordpress.com/2010/01/sannas-post-map.jpg
http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M065603
http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M065558&lemmodern=spriet
https://nl.wikipedia.org/wiki/Kagerplassen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Spruitenstroompje
http://awd-daytona.blogspot.com/2011/09/tussen-het-verleden-en-het-water.html