Spui komt van het werkwoord spuien (met kracht lozen, afvloeien) en is verwant met de werkwoorden spuwen en spuiten (oudere schrijfwijzen zijn spuy, spoye, spoeye, spuije, spoie, speye, spei, speis).
Er zijn vier verschillende toepassingen van het woord spui.
- Een spuisluis vormt de waterkering tussen het te beschermen land en de zee of rivier. Meestal als onderdeel van een dijk. Aan de landinwaartse kant ligt vaak een boezem, houwer of spuikom. Deze houdt water bij vloed op zodat dit bij laagwater kan worden geloosd.
- Spuisluizen hadden vaak ook een functie om de haven of havenmonding te ontdoen van aangeslibd materiaal en daardoor bevaarbaar te houden. Soms werd rivierwater gebruikt, soms werd met vloed water ingenomen en bij eb met kracht door de spuisluis gelost (gespuid). Het slib werd met de stroom naar de rivier of de zee afgevoerd.
- Spui kan met name in Vlaanderen een synoniem zijn voor sluis/stuw bedoeld voor weilandbevloeiingen langs de beek. Een- of tweemaal per jaar werd op die manier de afwatering gestopt met planken en konden de weiden in de vallei voor korte tijd onderlopen.
- Een spuikom (spuiwater, houwer of vankput) werd o.a. gebruikt voor de voeding van een watermolen. In Bergen op Zoom was sprake van een dubbelfunctie met die van spoelkom voor de haven.
Spuihuizen
Een spuihuis is een gebouw dat boven op een spuisluis is gebouwd en van waaruit deze sluis kan kan worden. In Groningen noemt men het een zijlhuis. Het gebouw kan ook als woning voor de sluiswachter dienen. In Vlaanderen bevinden zich nog prachtige oude spuihuizen in o.a. Brugge, Lier, Mechelen, Tienen, Mechelen.
In Noord-Brabant zijn nog maar enkele voorbeelden van spuihuizen, in Bergen op Zoom, Drimmelen en een kleine variant in Vught. De meeste anderen zijn verdwenen of vervangen door een gemaal. Zie ook Verlaatsesluis (huis op de Verlaatsesluis in Almkerk).
Geraadpleegde bronnen:
Spuihuisje met gerestaureerde spuikoker en afsluitwerk behorend bij de oude polder Bleijendijk op de Essche Stroom (Vught). Foto’s: Hans Koekkoek.
bla
Het Spuihuis van Bergen op Zoom aan de voormalige haven. Links boven de spuikoker van de Grebbe. Toen de Grebbe nog open was, stroomde het water vanuit de stad naar de Kaai. Dit water kwam langs het Spuihuis. Met de spui kon men bij eb de haven doorspoelen. Foto: Geneanet.
Het ontstaan van het gehucht Blauwe Sluis aan de Bloemendaalse Zeedijk is te herleiden naar de hernieuwde inpoldering van de Zonzeelsche Polder na de Elizabethsvloed van 1421. Het unieke complex komt al voor op een kaart uit 1560 gemaakt door Pieter Sluyter.
De bestaande opbouw van de Blauwe Sluis dateert waarschijnlijk uit de 18e eeuw.